Define arazileri nasıl olur ?

Define araması yapılan araziler için “tek tip” bir profil yoktur; bölgenin tarihi, coğrafyası ve insan faaliyetleri belirleyicidir. Yine de sahada sık gözlenen özellikleri ve dikkat noktalarını şöyle toparlayabiliriz:

1) Tarihî bağlam

Eski yerleşimlerin, kervan yollarının, han–kale–derbend gibi kontrol noktalarının çevresi daha olası kabul edilir.

Savaş, göç, ticaret ve maden işletmeciliği geçmişi olan bölgelerde saklama/defin olasılığı artar.

Osmanlı tahrir defterleri, haritalar, eski tapular ve yabancı seyyah notları ipucu sağlayabilir.

2) Topoğrafya ve konum tercihleri

Görüş alanı geniş tepecikler, yamaca yaslanan düzlüklere bakan doğal çıkıntılar, dere–vadi kesişimleri ve doğal sınır oluşturan kayalık hatlar tercih edilmiştir.

Suyun hemen yanı değil; taşkın riskinden uzak, ancak suya kısa erişimli konumlar dikkat çeker.

Yol kavşakları, geçitler ve “dar boğaz” niteliğindeki geçişler tarih boyunca stratejik noktalar olmuştur.

3) İnsan kullanım izleri

Yıkıntı molozları, işlenmiş taş parçaları, tuğla–kiremit kırıkları, ocak/kül kalıntıları eski yerleşime işaret edebilir.

Teraslanmış yamaçlar, kuru duvar izleri, temel taş dizileri ve eski bağ–tarla sınırları önemlidir.

Ağaç yaşları ve dizilimleri ipucu verebilir; özellikle yaşlı meşe, dut, servi gibi türler eski yerleşim/mezarlık göstergesi olabilir.

4) Jeoloji ve zemin

Metal dedektör tepkisini bozan yüksek mineralli zeminler (bazalt, manyetitli kaya) yanlış sinyali artırır; cihaz seçimi buna göre yapılmalıdır.

Sert kaya–yumuşak toprak sınırları, doğal oyuk–çatlak–mağara ağzı gibi yerler saklama mantığı açısından değerlendirilir.

5) Yüzey işaretleri ve gerçeklik payı

Harf, haç, ok, geometrik şekil gibi oyma–kabartmalar sahada görülebilir; fakat çoğu sonradan yapılmış, yanıltıcı veya bağlamından kopuk işaretlerdir.

“Efsanevi işaret çözme” yöntemlerine körü körüne güvenmek yerine, tarihî bağlam ve harita–arşiv çalışması esastır.

6) Mevsim ve görünürlük

İlkbahar–sonbahar düşük bitki örtüsü dönemi, yüzey seramikleri ve temel izlerini görmeyi kolaylaştırır.

Yağmur sonrası toprak renk farkları, eski duvar–dolgu hatlarını daha belirgin kılabilir.

7) Teknolojik tarama

Uygun ayarlı VLF/PI veya multifrekans dedektörler, mineralleşmeye göre seçilmelidir.

GPR (yer radarı), manyetometre ve drone fotogrametrisi gibi yöntemler, önce masa başı çalışma ardından arazi taraması şeklinde planlanmalıdır.

8) Ne değildir? Yanlış beklentiler

Her eski yapı kalıntısı “define” anlamına gelmez; çoğu günlük yaşam artığıdır.

Tek bir “şifre” ya da “evrensel işaret dili” yoktur. Bağlamdan kopuk ipuçları zaman kaybettirir.

9) Hukuk ve güvenlik uyarısı

Türkiye’de izin belgesi olmadan kazı yapmak suçtur; sit alanları, mezarlıklar, ören yerlerinde arama/kazı yasaktır.

Göçük, zehirli gaz, elektrik–su hatları riski vardır; profesyonel güvenlik önlemleri şarttır.

Buluntular devlet malıdır; ödül sistemi ve süreçler resmî mevzuatla belirlenir.