Binlerce yıllık tarihiyle dikkat çeken şehir, halk arasında çeşitli define söylentilerinin de merkezi olmuştur.
Mezopotamya Uygarlıkları: Mardin'in tarihi, Sümerler, Akadlar, Asurlar ve Babillere kadar uzanır. Stratejik konumu nedeniyle Mezopotamya ile Anadolu arasında köprü olmuştur.
Roma ve Bizans: Roma döneminde sınır kenti olarak önem kazanmış, Bizans döneminde de askeri üs ve dini merkez olarak öne çıkmıştır.
İslamiyet ve Artuklular: 7. yüzyıldan itibaren İslam ordularının hâkimiyetine giren şehir, 12. yüzyılda Artuklular döneminde büyük gelişim göstermiştir. Zinciriye Medresesi ve Ulu Cami bu dönemin izlerindendir.
Osmanlı: 16. yüzyılda Osmanlı topraklarına katılan Mardin, farklı dinlerin ve kültürlerin bir arada yaşadığı önemli bir şehir olmuştur.
Cumhuriyet Dönemi: Bugün Mardin, taş konakları ve çok kültürlü yapısıyla Güneydoğu'nun en turistik merkezlerinden biridir.
Mardin'in ünlü taş konakları, halk arasında define söylentilerinin en sık dile getirildiği yerlerdir. Rivayetlere göre zengin aileler, savaş ve işgal dönemlerinde değerli eşyalarını evlerinin gizli bölmelerine saklamıştır.
Mardin Kalesi ve çevresindeki yapılar, define efsanelerinin diğer merkezleridir. Söylentilere göre kuşatma dönemlerinde altın ve mücevherler kalenin gizli odalarına gömülmüştür.
Mardin, Hristiyanlık tarihinin en önemli merkezlerinden biridir. Deyrulzafaran Manastırı ve Mor Gabriel gibi yapılar halk arasında define söylentileriyle ilişkilendirilmiştir. Ancak bunlar aslında dini ve kültürel mirasın sembolleridir.
Şehirdeki yeraltı tünelleri ve mağaralar da define söylentilerinin sıkça anlatıldığı mekânlardır. Efsanelere göre bu alanlarda gizli gömüler bulunur.
Mardin, Mezopotamya uygarlıklarından Osmanlı'ya uzanan köklü geçmişiyle Türkiye'nin en önemli kültürel merkezlerinden biridir. Define söylentileri halk arasında hâlâ canlıdır; ancak şehrin gerçek hazinesi onun taş mimarisi, manastırları, camileri ve çok kültürlü yaşamıdır.